Oekraïne,
een tijdlijn

Oekraïne is nu wereldnieuws, maar zou dat 1000 jaar geleden-als er toen internet geweest was- ook geweest zijn.

Al meer dan tien eeuwen is het gebied dat nu Oekraïne heet het strijdtoneel tussen grootmachten. Niet voor niets betekent "Oekraïne" grensland. 

Dit is geen geschiedschrijving, maar een serie korte teksten, die een antwoord proberen te geven op het "waarom" van het huidige conflict. 

Er zit nauwelijks beweging in de oorlog. De druk van USA en Europa op Oekraïne om aan de onderhandelings tafel te gaan zitten wordt groter. 

• Januari 2024: de loopgravenoorlog zonder veel resultaat is in het voordeel van Poetin: het gerommel in de EU over militaire steun speelt hem in de kaart. Zowel in de EU als in de VS brokkelt de onvoorwaardelijke steun aan Oekraïne af.

• Juni 2024: na de verkiezingen in de VS dit najaar, zal de uitkomst van deze oorlog ook duidelijker zijn. Mijn inschatting is, dat de Krim Russische blijft, de Donbas naar Rusland gaat en de rest van Oekraïne lid van de EU kan worden, maar niet van de NAVO.

• Oktober 2024: Trump wordt steeds duidelijker over "zijn oplossing". Als hij wint, zal het inderdaad handjeklap worden in het voordeel van Poetin. Trump wil er duidelijk niet meer geld in steken. 

• Maart 2025: Trump zet alles in een stroomversnelling. Hij wil een snelle deal met Poetin, Europa wordt in het nauw gedreven door zijn dreiging uit de NAVO te stappen. Oekraïne zelf moet vechten voor een stoel aan de onderhandelingstafel,

Na 12 eeuwen wordt het dan de 12e keer dat grootmachten beslissen over het lot van Oekraïne.

Het fundament voor de multi-ethnische bevolking van Oekraïne wordt gelegd: vanuit alle windstreken concentreren voorouders van Oekraïners en Russen zich rond Kiev.

Bijna 2000 jaar lang is het een komen en gaan van ontelbare stammen in Oost-Europa naar Kiev en Vladimir: 

• Vanuit Azië Iraans sprekende nomaden

• Van Mediterrane zijde Grieken, Romeinen, Bulgaren en Turken. 

• Vanuit het Noorden (Polotsk en Novgorod) Wit Russen en Vikingen

Noord-Zuid en Oost-West handelsroutes ontstaan met Kiev -aan de Dnjepr- als knooppunt 

Zowel Russen als Oekraïners beschouwen Kievan Roes* - het keizerrijk van Kiev- als de bakermat van hun geschiedenis.

Rond 800 komt er een drastische verandering in het landschap: de Vikingen slaan hun roeien uit en bezetten Noord-Oost Europa . 

Daarna trekken ze zuidwaarts: ze vallen Constantinopel binnen, maar dat blijkt toch een brug te ver: ze worden teruggedrongen naar het noorden. Viking hoofdman Oleg de Wijze maakt de handelspost Kiev dan maar tot hoofdstad van het Kievan Roes rijk en noemt het "de moeder van alle Roes-steden" . 

Het is 2022: in een interview met David Letterman in een metrostation onder Kiev verwijst President Zelensky naar Oleg de Wijze's betiteling van Kiev als de moeder van alle Roes steden:
"David, do you understand why we call the Russians mother fuckers"?

Oleg's opvolgers zijn minder oorlogszuchtig en accepteren het Byzantijnse Christendom in ruil voor veilige handelsroutes naar het Midden-Oosten. De Vikingen lossen op in de Slavische identiteit. Kievan Roes* kent een ongekende bloei en is bijna twee eeuwen lang het grootste en machtigste rijk van Europa. 

* De naam "Roes/Rus" is afgeleid van een Oudnoorse term voor "mannen die roeien". “Roes” zou  dan dezelfde oorsprong hebben als de Finse en Estse namen voor Zweden:  Ruotsi en Rootsi. Roes wordt later in het Grieks "Rossia". Het Grootvorstendom Moskovië neemt het als officiële naam voor Rusland over. 

De eerste scheiding tussen toekomstig Oekraïne en Rusland. 

Na de dood van de laatste Viking vorst maken zijn opvolgers er een puinhoop van en zoeken steeds meer naar manieren om zelfstandig te worden, zoals het uitroepen van vorstendommen. Het zwaartepunt verplaatst zich van Kiev naar Vladimir in het Noord-Oosten. Uiteindelijk komt er een splitsing tussen:

• Vorstendom Vladimir-Soezdal in het noordoosten, waar de handel via de Wolga-route aanzienlijk groter wordt ten koste van de Kiev-Dnjepr route. 

• Vorstendom Galicië-Wolhynië in het zuidwesten van Oekraïne.

De hoofdstad van het Roes rijk wordt verplaatst van Kiev naar Vladimir.  Rond 1150 wordt Moskou gesticht, 200 km ten westen van Vladimir.

De eerste politieke en culturele contouren van Oekraïne en Rusland worden zichtbaar.

Rond 1200 maken de Mongolen Kiev met de grond gelijk. De twee vorstendommen krijgen onder de Mongolen een zekere mate van zelfbestuur:

• Vladimir-Soezdal gaat verder als vazalstaat van het Mongoolse Rijk, daarna als soevereine staat en voorloper van het huidige Rusland

• Galicië-Wolhynië zoekt toenadering tot Hongarije en Oostenrijk en wordt de voorloper van het huidige Oekraïne. Chelm -500 km ten westen van Kiev in Zuid-Oost Polen- wordt de nieuwe hoofdstad, . 

Kiev verliest de strijd met de Krim als trade hub tussen Eurazië en de Mediterrane gebieden. In 1470 is het definitief gedaan met Kiev, het vorstendom wordt opgeheven.

Groot Hertogdom Moskovië wordt de voorloper van het Russische rijk. Oekraïne wordt een speelbal tussen Moskovië, Litouwen en Polen. De eerste inval van Rusland in Oekraïne is een feit.

• Vladimir-Soezdal wordt Groothertogdom Moskovië, dat streeft naar de heerschappij over alle voormalige gebieden van het Kievan Rus' Empire, dus ook Oekraïne. 

• Litouwen wordt Europa's machtigste staat. 

• Een lange reeks van oorlogen tussen Moskovië, Litouwen en Polen op Oekraïens grondgebied volgt. 

• Polen en Litouwen verenigen zich in een Gemenebest, waarbij Litouwen West-Oekraïne aan Polen overdraagt. 

• Moskovië valt het noordoostelijke gedeelte van Oekraïne aan, de eerste keer dat de Russen Oekraïne bezetten.

Oprichting van het Kozakken Hetmanaat*, de basis van het huidige Oekraïne

Moskovïe groeit uit tot Tsaardom Rusland met de overgang van de Rurik Dynastie naar het huis van de Romanovs rond 1600.

De Kozakken -van oorsprong een nomadenvolk, dat zich vanaf de 15e eeuw vestigt in Oekraïne- verzetten zich meer en meer tegen de Polen, Turken en Russen, uitmondend in de eerste van zeven opstanden. 

Aanvankelijk kiezen de Kozakken in de Pools-Russische oorlogen de zijde van Polen. 

In 1648 - de Kozakken hebben inmiddels een status in Oekraïne verworven- leidt de laatste opstand tot de vrede van Perejaslav in 1654 (onthoudt dat jaar) en de oprichting van het Kozakken Hetmanaat - een politieke entiteit, die al snel de naam Oekraïne krijgt

In een toespraak voor zijn officieren bij de Vrede van Perejaslav in 1654 zegt de leider van de Kozakken - Chmelnytsky:
"Deze bijeenkomst is belegd om samen een soevereine vorst te benoemen. Jullie mogen kiezen: 

• De Turkse tsaar (sultan)

• De vorst van Krim-Tartaren

• De Poolse koning

• De tsaar van Moskou. 

Kies nu degene, die U wilt" . 

Het wordt de laatste optie. De basis van het moderne Oekraïne, het begin van Russische betrokkenheid bij het land en de aanzet voor twee onafhankelijk van elkaar opererende naties is hier gelegd.

*een historische term voor de Oekraïense Kozakkenstaat uit de 17e en 18e eeuw, gelegen in centraal Oekraïne .

Nu zijn het Rusland en Turkije, die elkaar in Oekraïne de kop in slaan. Eerst bezet Catarina de Grote praktisch geheel Oekraïne, maar na haar dood wordt West-Oekraïne weer een vazalstaat van het Ottomaanse rijk

Peter de Grote doopt Moskovië om in Russia en verplaatst de hoofdstad naar Sint Petersburg.

Geïnspireerd door de Verlichting transformeert Catherina de Grote, -echtgenote van Peter III en van oorsprong een struise Pruisische- het Tsaardom tot het Grote Russische Rijk. Ze heeft andere plannen met Oekraïne, maakt een einde aan het Kozakken Hetmanaat en bezet een groot gedeelte van het land. De Oekraïense identiteit -met name de taal- wordt drastisch ingeperkt dan wel verboden.

Maar na haar dood bezet het Ottomaanse Rijk grote delen van Oekraïne op de Russen; "Right-bank Ukraine" en "Crimean Khanate" worden Ottomaanse vazalstaten in Oekraïne.

Het Westen bemoeit zich voor het eerst met Oekraïne in de Krim oorlog.

Tsaar Nicolaas I, kleinzoon van Catharina de Grote, herovert in de zoveelste van de twaalf Russische-Turkse oorlogen weer een groot deel van Oekraïne. De expansiedrift van Nicolaas I leidt tot de Krimoorlog, waarin de Turken worden gesteund door Engeland en Frankrijk, die een sterker Ottomaans Rijk willen zien tegenover het imperialistische Rusland.  

De Russische Zwarte Zee vloot wordt ontmanteld, maar de Krim blijft onderdeel van het Russische Rijk.

De communistische revolutie in Rusland lijkt ook de eerste onafhankelijke staat Oekraïne in te leiden.

Na de Februari revolutie in 1917 in Rusland wordt de Oekraïense Volksrepubliek uitgeroepen. De autonomie van Oekraïne wordt erkend door de Russische Voorlopige Regering.  

Na de Oktober revolutie in 1918 roept de Oekraïne de onafhankelijkheid uit. Maar de Krim -het meest strategische punt van Oekraïne- blijft een betwist gebied.

In 2016 zegt Putin hierover: 

"Lenin heeft een tijdbom onder de Russische staat gelegd door administratieve grenzen langs ethnische lijnen te trekken, zoals in de Donbas.
Lenin's federatieve staat, waar landen het recht hebben om zich af te scheiden, is de voornaamste oorzaak van het uiteenvallen van de Sovjet Unie. Een uitzinnig idee."

Nog geen twee jaar later is West-Oekraïne weer onderdeel van Polen. Ten Oosten van de Dnjepr draait Stalin draait in korte tijd gewelddadig alle ambities van Oekraïne terug.

Lang duurt de onafhankelijkheid ook dit keer niet: in 1920 trekken Poolse troepen Kiev binnen. De Vrede van Riga in 1921 bezegelt het lot van Oekraïne: Polen krijgt de controle over West-Oekraïne, de Sovjets Midden- en Oost-Oekraïne.

In 1929 start Stalin de Russificatie van Oekraïne. De intelligentsia van Oekraïne wordt stelselmatig vermoord in de
“Executed Renaissance”. In 1933 collectiviseert Stalin de landbouw. De grootste hongersnood in de geschiedenis -Holodomor- volgt met miljoenen doden.

De tweede wereldoorlog verdeelt Oekraïne nog verder in "Oost" en "West"

Duitse invasie van Polen. Dit keer zijn het Hitler en Stalin die bepalen of en hoe Oekraïne blijft bestaan: West-Oekraïne wordt ook onderdeel van Sovjet-Oekraïne, de Krim blijft Russisch. Duitse legers vallen de Sovjet-Unie binnen. De meeste gevechten spelen zich af in Oost-Oekraïne; naar schatting zes miljoen etnische Oekraïners vechten in het Sovjetleger.

In West-Oekraïne worden de Duitsers door velen als bevrijders begroet, maar dat is van korte duur: de Duitsers voeren een genocidaal beleid tegen joden en deporteren miljoenen mensen naar Duitsland. Stalin deporteert 200.000 Krim-Tartaren naar andere Sovjet republieken en haalt daarmee het hart van de Krim-bevolking weg.

Na de oorlog worden Oekraïne en Wit-Rusland lid van de Verenigde Naties (Jalta-conferentie) , dit op aandringen van Stalin: zo heeft hij twee stemmen meer in de VN.

Het ijzeren gordijn maakt Oekraïne nog minder zichtbaar voor de Westerse wereld. De NAVO begint aan zijn uitbreiding.

Duitsland, Griekenland en Turkije worden lid van de NAVO. 

Met gevoel voor historie geeft Nikita Chroesjtsjov in 1954 tijdens de herdenking van het Verdrag tussen Kozakken en de Russische Tsaar 300 jaar eerder (1654) de Krim terug aan Oekraïne. 

Poetin, die 30 jaar later zijn wittebroodsweken in de Krim doorbrengt, noemt dit "een ongeluk van de geschiedenis"

De ineenstorting van de Sovjet Unie geeft Oekraïne nieuwe kansen, maar laat diepe sporen na in Rusland, sporen, die vandaag de dag hun uitwerking hebben.

In 1990 roept het Oekraïense parlement de soevereiniteit uit. De USA en Rusland zijn on speaking terms. George Bush Sr. belooft Michail Gorbatsjov zich niet te zullen bemoeien met een eventuele onafhankelijkheid van Oekraïne. In wat later de "Chicken Kiev speech" gaat heten houdt hij zich tot woede van de Oekraïeners inderdaad op de vlakte. Op de terugweg uit Kiev schrijft Bush Sr. vanuit Air Force One: 

"Dear Mikhail, the visit to Kiev was a good one and I hope I did not inadvertently cause any problems.  Perhaps some Ukrainians were disappointed, because they wanted to hear a clarion call for 'independence now".

Na de staatsgreep in Moskou wordt de volledige onafhankelijkheid van Oekraïne uitgeroepen. Oekraïne wordt een van de oprichters van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS). 

Het lot van de Sovjet-Unie is daarmee bezegeld; het heft zichzelf formeel op. Maar met Vladimir Poetin's aantreden in 2000 verandert de sfeer. Zijn hele opleiding en loopbaan is hij getraind om de NAVO te ondermijnen.

Ondanks James Baker's beruchte uitspraak breidt de NAVO zich behoorlijk uit.  Dat zet in Rusland de zaken op scherp. Poetin verstevigt zijn greep op Oekraïne

Vijftien jaar na de val van de Berlijnse muur en het beroemde "Not one inch to the East" van James Baker is Rusland omringt door NAVO-landen. De NAVO belooft in 2008 lidmaatschap aan Oekraïne. 

Poetin, die de eerdere NAVO uitbreiding met moeite heeft geslikt, noemt dit een "vijandige daad". Hij stuurt Lavrov naar de NAVO-ceremonie in Brussel met de volgende boodschap:
"De aanwezigheid van Amerikaanse soldaten aan onze grenzen heeft in Rusland een soort paranoia teweeggebracht"

In Oekraïne groeien de tegenstellingen tussen pro-Westen en pro-Rusland aanhangers, culminerend in de Oranje-Revolutie na de frauduleuze verkiezingen in 2004 tussen een vergiftigde pro-Westen Joesjtsjenko en Poetin-schoothond Janoekovitsj. 

In Kiev verschijnt Poetin aan de  vooravond van de Oekraïense verkiezingen in diverse populaire tv-programma's. In een van die programma's antwoordt Poetin op de vraag of hij zich niet kandidaat wil stellen:
"Ik kan de val van de Sovjet Unie niet terugdraaien, maar de toekomst van Oekraïne is nauw verbonden met Rusland"

Voor nieuwe tsaar Poetin is de maat vol: de aanloop naar weer een oorlog

Oekraïne blijft in het daaropvolgende decennium een verdeeld land -"grensland". Het komt tot hevige rellen tijdens de Maidan opstand na de weigering van president Janoekovitsj om het EU-Associatieverdrag te tekenen. Janoekovitsj vlucht -dank zij een geheime operatie van Poetin- naar Rusland; een door EU leiders bedachte interim regering volgt.

Rusland valt De Krim -strategisch en cultureel van levensbelang- binnen. Start van de pro-Russische onlusten: de provincies Donetsk en Loehansk scheiden zich af van Oekraïne.

Rusland valt Oekraïne binnen. Zweden en Finland zijn de facto lid van de Navo. 

Voor de negende keer in de geschiedenis na de val van Kievan Roes valt Rusland Oekraïne binnen. Poetin vermomt de oorlog als "speciale operatie" om sancties te ontlopen en verdedigt de inval als correctie op de "fout van Lenin" . De Oekraïens-Russische oorlog -de facto een VS/EU-Rusland oorlog- is een feit. 

Zweden en Finland vragen versneld toetreding tot de NAVO en krijgen dat binnen twee jaar.

Mijn belangrijkste bronnen zijn

• Leden van dePHK* groep 

• Steven L. Meyers,"De Nieuwe Tsaar" 

• Serhii Plokhy,"De Poorten van Europa"

• Elbert Toonen, "Vladimir Poetin"

• Wikipedia 

* Politiek Historische Kring / Academisch Genootschap